Komary - bzyczący problem

Rząd: Diptera

Rodzina: Culicidae ( komarowate )

Opis

Charakterystyka

Dorosłe osobniki

Kulista głowa, której znaczną część zajmują złożone oczy; para czułków około trzykrotnie większej długości od głowy, u samic nitkowate, samce mają pierzaste; różnica ta pozwala na odróżnienie płci gołym okiem. Na głowie obecna jest również para głaszczek, po jednej z każdej strony kłujki, które u samic są gładkie, u samców występują na nich kępki szczeciny. Narząd gębowy w formie długiej wystającej kłujki, która u samic przystosowana jest do kłucia; jedna para błoniastych skrzydeł z drobnymi łuskami wzdłuż żyłek; obwódka z łusek również na tylnej krawędzi skrzydła. Układ żyłek na skrzydle typowo obejmuje 6 wzdłużnych żyłek, z których druga, czwarta i piąta są rozwidlone; stopy są 5 – członowe.

Larwy:

Rozwijają się w środowisku wodnym. Mają dobrze rozwiniętą głowę oraz szeroki niesegmentowany tułów; odwłok posiada segmenty, z których przedostatni wyposażony jest w parę przetchlinek, za pomocą których larwy oddychają przy powierzchni wody. Na wieli segmentach obecne są kępki włosków.

Poczwarki:

Kształtem przypominają przecinek, mają zakrzywiony odwłok zakończony parą łopatek, głowa wyposażona w parę rurek oddechowych, przez które poczwarka oddycha. W scalonym głowotułowiu można rozpoznać fragmenty skrzydeł i długie nogi rozwijającego się wewnątrz dorosłego osobnika

Przeobrażenie jest zupełne ze stadiami jaja, larwy, poczwarki i osobnika dorosłego. Na świecie istnieje około 3000 gatunków komarów

Podrodzina: Anophelinae

Rodzina: Anopheles spp.

Charakterystyka:

Skrzydła pokryte plamkami z ciemnymi i jasnymi łuskami; brak łusek na odwłoku; głaszczki u samców zwykle z buławkami. W spoczynku odwłok jest utrzymywany pod kątem względem powierzchni, na której komar stoi i układa się w jednej linii z kłujką ( np. Anopheles gambiae)

Podrodzina: Culicinae

Charakterystyka:

Głaszczki samic są krótkie, a odwłok pokryty łuskami. Pozycja spoczynkowa równoległa do podłoża

Rodzaj: Culex spp.

Charakterystyka:

Różnią się rozmiarem, lecz wszystkie mają odwłok o stępionym zakończeniu; zwykle pozbawione są wyraźnych wzorów na ciele i skrzydłach ( np. Culex quinquefasciatus ).

Rodzaj: Aedes spp.

Charakterystyka:

Rozmiary średniej do dużych, większość ma ostro zakończony odwłok i wyraźnie odseparowane oczy; ciało zwykle pokryte wyraźnymi wzorami tworzonymi z ciemnych i jasnych łusek; często czarne ze srebrnymi wzorami ( Aedes aegypti )

Rodzaj: Mansonia spp.

Charakterystyka:

Średniej wielkości komary, gęsto pokryte różnokolorowymi łuskami; dające marmurkowy efekt. Larwy rzadko widywane, gdyż pozostają w zanurzeniu wkłute w tkanki roślin syfonami oddechowymi, dzięki którym pobierają tlen ( np. Mansonia uniformis )

Uwagi: Istnieje kilka innych rodzajów komarów, spośród których część podejrzewa się o przenoszenie chorób, część zaś nie stwarza zagrożenia dla człowieka. Objętość publikacji nie pozwala jednak na omówienie wszystkich rodzajów tych owadów.

Miejsce występowania

Komary są wszędobylskimi owadami, można je spotkać w niemal każdej strefie klimatycznej, od rejonów arktycznych po tropiki; są w stanie przetrwać zarówno ostre zimy, jak i susze. Zależnie od gatunku mogą się lęgnąć we wszystkich typach wód: od silne zanieczyszczonych po czyste, od minizbiorników w pustych puszkach po baseny i strumienie. Wszystko to świadczy o ich ogromnych zdolnościach przystosowawczych. Ich rozprzestrzenieniu, sprzyjają środki transportu, np. transport wodny, lotniczy. Zdarzało się także, że zainfekowane komary transportowane były do klimatu umiarkowanego, gdzie przenosiły choroby tropikalne.

Znaczenie jako szkodnika

W chłodniejszym klimacie komary stanowią głównie sezonową dokuczliwość związaną z kłuciem, w tropikach jednak komary są głównymi wektorami chorób. Mogą przenosić wiele chorób na ludzi i zwierzęta, w tym malarię, filariozę, żółtą febrę, zapalenie mózgu i dengę. Tylko kilka gatunków komarów uważa się za nosicieli chorób człowieka. Są to gatunki, dla których człowiek jest głównym żywicielem, i które skłonne są przylatywać do domostw ludzkich w poszukiwaniu posiłków z krwi.

Niektóre gatunki w ogóle nie żywią się ludzką krwią, lecz preferują inne ssaki, ptaki a nawet gady jako żywicieli. Statystyki pokazują, że samą malarią zakażonych jest 270 mln ludzi, z których rocznie umierają nawet 2 mln. Czyni to z komarów najbardziej niebezpieczne stworzenia na świecie.

Cykl życiowy

Komar odbywa gody w ciągu 48 godzin od wyłonienia się z poczwarki. Samica kopuluje tylko raz w życiu, ponieważ potrafi przechowywać spermę w specjalnych zbiornikach nasiennych w swym ciele i samodzielnie zapładniać kolejne partie jaj. Większość komarów żeruje po zachodzie słońca. Obie płcie aby przetrwać, żywią się nektarem lub owocami, lecz samice potrzebują bogatej w proteiny krwi, by produkować jaja. Bezpośrednio po godach wyruszają więc w poszukiwaniu posiłku z krwi. Posiadają znakomite narządy zmysłowe, którymi są w stanie wykryć zapach ciała, dwutlenek węgla, ciepło i wilgoć emitowane przez żywiciela. Podążają za tymi bodźcami pod wiatr, aż zlokalizują żywiciela. Dorosłe osobniki są w stanie pokonać w locie kilka kilometrów w poszukiwaniu pożywienia, lecz ich zasięg jest większy, gdy są unoszone wiatrem.

Samica nakłuwa skórę żywiciela swoim aparatem gębowym i lokalizuje naczynie krwionośne, z którego następnie zasysa krew. Przy każdym posiłku może pobrać ilość krwi zbliżonym do wagi swego ciała. Podczas żerowania do rany wprowadzana jest ślina zawierająca antykoagulant, który zapobiega krzepnięciu i zapewnia przepływ krwi. To właśnie alergiczna reakcja na ślinę powoduje podrażnienia skóry.

Podczas żerowania zainfekowanego komara wraz ze śliną lub przez kontakt z kłujką do organizmu żywiciela mogą dostać się chorobotwórcze pasożyty – oraz vice versa: niezakażony komar może ulec zakażeniu, żerując na osobie noszącej zakaźne formy pasożyta. Formy te rozwijają się w komarze do momentu, gdy on sam będzie w stanie zakażać i przenosić pasożyta na nowych gospodarzy. Relacje między pasożytem, komarem i żywicielem ewoluowały przez wiele lat i często są bardzo specyficzne dla gatunków, których dotyczą.

Posiłek z krwi stymuluje produkcję jaj i dostarcza składników odżywczych niezbędnych do rozwoju jaja. Jaja są zapładniane zmagazynowaną spermą tuż przed złożeniem. W każdej partii składane jest 30 – 350 jaj, zależnie od gatunku. Jaja są wrzecionowatego kształtu i przeciętnej długości 1,5mm. Zależnie od gatunku składane są bezpośrednio przy brzegu zbiornika wodnego, na wodzie w postaci unoszących się pakietów ze zlepionych jaj lub pojedynczo.

Po kilku dniach z jaj wykluwa się pierwsze stadium larw, które swobodnie pływa w wodzie. Larwy żywią się, poruszając miotełkami gębowymi powodującymi przepływ wody przez aparat gębowy i osadzanie na nim drobin organicznych. Żerują również na glonach lub roślinach wodnych. Larwy komara Culex pozyskują pokarm na różnych głębokościach, podczas gdy larwy Anopheles żerują wyłącznie na materii unoszącej się na powierzchni wody.

Larwy Culex zawisają pod powierzchnią wody na sowich syfonach oddechowych, tymczasem larwy Anopheles unoszą się prostopadle do powierzchni wody. Larwy przechodzą cztery stadia rozwojowe, pod koniec każdego z nich zrzucają dotychczasowy oskórek ( linieją ).

Larwa czwartego stadium po zrzuceniu oskórka staje się poczwarką. Poczwarka nie żeruje, lecz pozostaje przy powierzchni wody. W razie zagrożenia nurkuje, wykonując gwałtowne ruchy i wraca ku powierzchni pasywnie.

Dorosły komar rozwija się wewnątrz poczwarki. Po osiągnięciu pełnej dojrzałości, okrywa poczwarki rozchodzi się wzdłuż brzegu i wyłania się z niej dorosły komar. Po krótkim czasie, gdy jego kutikula już stwardnieje, a skrzydła się rozwiną komar odlatuje.

Przeciętna długość życia komara nie przekracza zwykle kilku tygodniu, chyba, że pozostaje on w diapauzie. W tym krótkim czasie samica może jednak złożyć kilka partii jaj, z których każda składa się z kilkuset sztuk. Długość pełnego cyklu rozwojowego zależy w dużym stopniu od temperatury otoczenia i może zawierać się w przedziale od 10 dni do 6 miesięcy lub dłużej w przypadku gatunków zimujących jako larwy.

Zwalczanie

Metody zwalczania są skierowane zarówno przeciwko larwom, jak i dorosłym osobnikom.

Larwy

Miejsca wylęgania się komarów można ograniczyć, szczególnie w miastach, uszczelniając kanały i studzienki, usuwając przedmioty, w których może zbierać się woda, takie jak zapewnienie swobodnego przepływu w kanałach odpływowych, odprowadzenie stojącej wody na budowach, w wykopach itp.

Tam, gdzie nie jest możliwe zastosowanie metod mechanicznych, do wody można regularnie wprowadzać środki larwobójcze, które zabijają larwy przed przepoczwarzaniem. W Polsce w wielu miejscach mamy do czynienia z gatunkami komarów rozwijających się w płytkich zbiornikach pośniegowych. Larwy tych gatunków występują wiosną i najczęściej rozwija się z nich jedno pokolenie dorosłych owadów w sezonie. W okresie od marca do kwietnia należy wtedy obserwować miejsce rozwoju jedno-/dwukrotnie zastosować środek larwobójczy, selektywny zabijający tylko larwy komarów. Po letnich powodziach w zalewiskach rozwija się najczęściej wielopokoleniowy agresywny gatunek Aedes vexans, którego cykl rozwojowy jest wtedy bardzo krótki, a duże ilości larw rozwijają się bardzo szybko w płytkich zbiornikach. W krótkim czasie może rozwinąć się więcej niż jedno pokolenie tego komara. Szybka reakcja: potraktowanie środkiem larwobójczym zbiorników, gdzie obserwowane są larwy, w znacznym stopniu może ograniczyć wylot imagines, z którymi walka jest trudniejsza.

Dorosłe

Dorosłe komary można tępić w pomieszczeniach za pomocą aerozoli, a dokuczliwość związaną z kłuciem ograniczać, stosując repelenty, moskitiery, waporyzatory, takie jak spiralki, płytki przeciw komarom itp. Programy zwalczania nosicieli mogą polegać na stosowaniu opryskiwań powierzchni preparatami o działaniu rezydualnym wewnątrz domów.

Populacja dorosłych komarów wewnątrz i za zewnątrz szybko zmniejszy również zastosowanie oprysków przestrzennych, np. aerozoli ultraniskoobietościowych ( ULV ) lub fumigatów.

Zwalczanie larw komarów w zbiornikach wodnych

Najskuteczniejszą metodą jest zwalczanie larw w zbiornikach wodnych. Służą do tego celu preparaty biologiczne, zawierające spory i toksyny bakterii Bacillus thuringinsis var. Israelensis ( Bti). Działają one drogą pokarmową tylko na larwy komarów ( a także meszek ), stanowią więc bardzo wybiórczy insektycyd. Aby zwalczanie było naprawdę skuteczne, należy najpierw zlokalizować miejsca rozwoju larw komarów oraz zorientować się, z jakimi gatunkami ma się do czynienia. Od tego zależy bowiem, czy preparat trzeba będzie stosować raz, dwa razy czy też więcej w ciągu sezonu, czy tylko interwencyjnie, po powodzi na zalanych terenach.

Programy zwalczania komarów, tworzenie dla konkretnych lokalizacji geograficznych, powinny się składać z kilku komponentów:

• określenia składu fauny komarów na danym obszarze

• mapowania miejsc rozwoju larw komarów,

• opracowania programu zwalczania larw w miejscach rozwoju; jeżeli to możliwe - zmian w środowisku zmniejszających liczbę miejsc rozwoju larw, np. likwidacja małych zbiorników wodnych wokół zabudowań

• opracowania strategii zwalczania imagines,

• opracowanie systemu informacji dla mieszkańców

• opracowane systemu szkoleń dla osób, które zajmowałyby się profesjonalnie zwalczaniem komarów.

W miejscach, gdzie komary pojawiają się corocznie w liczebnościach plagowych, uzasadnione byłoby opracowanie takiego programu. Największe koszty ponoszone są w pierwszym roku (mapowanie i monitoring miejsc rozwoju komarów, określanie składu gatunkowego), a w następnych latach koszt stosowania preparatu larwobójczego zawierającego Bti nie jest wysoki, gdyż stosuje się go tylko w miejscach o dużej produktywności, a nie na całym obszarze.

Inne preparaty larwobójcze zawierające substancje aktywne pochodzenia chemicznego ( typu analogi hormonu juwenilnego lub inhibitory syntezy chityny ), nie bakteryjnego, mogą być stosowane z dala od ujęć wody, w zamkniętych, małych zbiornikach wodnych, np. terenach ogródków działkowych lub w wodzie zanieczyszczonej, która nie jest środowiskiem rozwoju drobnej fauny. Preparaty takie działają nie tylko na larwy komarów, lecz także na larwy wszystkich stawonogów, więc nie powinny być stosowane w dużych, otwartych akwenach.

Zwalczanie dorosłych komarów na zewnątrz budynków.

Do ograniczenia liczebności dorosłych komarów można stosować preparaty do zwalczania komarów metodą rozpylania w powietrzu ( oprysk ultraniskoobjętościowy - ULV, metodą lotniczą lub naziemną). Używać ich należy w czasie największej aktywności tych owadów ( tuż przed i po zachodzie lub przy wschodzie słońca). Zwracać należy uwagę na warunki atmosferyczne: opryskiwania nie należy przeprowadzać podczas silnego wiatru, przy deszczowej pogodzie lub gdy niedługo mają się pojawić opady.

Przed wykonaniem opryskiwania dużego obszaru należy oznakować obszar przeznaczony do zabiegu ( jeżeli będzie to opryskiwanie metodą lotniczą – w sposób widoczny dla pilotów), ostrzec właścicieli pasiek i stawów rybnych. Nie należy opryskiwać uli ( powinny być zamknięte), stawów i oczek wodnych z cennymi rybami – trzeba wtedy zastosować widocznie oznakowaną strefę buforową ok 50 – 100m wokół pasiek i wrażliwych zbiorników wodnych. Podczas wykonywania zabiegów ULV należy przestrzegać wszystkich środków ostrożności zgodnie z zaleceniami producenta.

Preparaty do opryskiwania powierzchni można też stosować do nanoszenia na elementy za zewnątrz domów: ściany, okapy, miejsca pod dachem. Opryskuje się miejsca zacienione , bez przeciągów - powierzchnie, na których owady te odpoczywają. Pamiętać jednak trzeba, że deszcze mogą zmywać depozyt preparatu z traktowanych powierzchni.

Zwalczanie komarów w budynkach, gdzie legną się przez cały rok.

Komary w budynkach mogą rozwijać się w małych zbiornikach wody, powstałych w piwnicach lub suterenach w wyniku wycieku z nieszczelnych rur instalacji wodnej lub zastoin przedostającej się do budynku wody podskórnej. W takich warunkach zwalczanie polega na zlikwidowaniu tych zbiorników ( a więc zniszczeniu miejsc wylęgu larw) oraz wykonaniu opryskiwania ścian w celu zlikwidowania dorosłych komarów. Stosować można preparaty do opryskiwania powierzchni przeciwko owadom latającym i biegającym.

Jeżeli nie jest możliwe zlikwidowanie zbiorników wody ( np. przesiąka ona stale stale przez fundamenty z zewnątrz), jeżeli nie ma obawy o skażenie środowiska i uszkodzenie konstrukcji budowlanych, można powierzchnię wody pokryć substancją odcinającą dopływ powietrza lub detergentem zmniejszającym napięcie powierzchniowe i likwidującym błonkę na powierzchni zbiornika, do której podczepiają się larwy komarów, pobierając powietrze.