Kleszcz - groźny pasożyt wielkości ziarnka maku

Rząd: Acarina Ixodides ( Metastigmata )

Opis

Charakterystyka:

Stawonogi o workowatych ciałach, których długość waha się między 3 a 30 mm. Są największymi roztoczami. Głowa, tułów i odwłok są ściśle ze sobą zrośnięte i segmentacja ciała jest niewidoczna. Ciało składa się z idiosomy i gnatosomy ( capitulum ) wyposażonej w narząd gębowy składający się z pary chelicer służących do przecinania skóry żywiciela, środkowego hypostomu ( kłujki ) uzbrojonego w zakrzywione zęby, którymi kleszcz zakotwicza się w ciele ofiary, oraz pary pedipalp czuciowych. Idiosoma jest membranowata lub skórzasta i czasami pokryta scutum ( tarczką ). Występuje jedna para plamek ocznych umiejscowionych w pobliżu odnóży. Dorosłe osobniki mają zwykle 8 odnóży. Istnieją dwie główne rodziny:

Ixodidae ( kleszcze twarde )

Z tarczką grzbietową, która pokrywa całą powierzchnię grzbietu u samców, lecz tylko tylną część grzbietu u samic, by możliwe było nabrzmienie ciała krwią lub jajami. Tylna część scutum jest czasem pokryta rowkami. Występuje wyraźne zaznaczona gnatosoma widoczna od góry. Plamki oczne usytuowane są za czwartą parą segmentów biodrowych.

Na końcu każdego z odnóży umiejscowiony jest pulvillis ( przylga ). Przykładami kleszczy z tej rodziny są: Rhipicephalus sanguineus, Ixodes hexagonus, Ixodes ricinus ( kleszcz pospolity/pastwiskowy ).

Argasidae ( kleszcze miękkie )

Brak scutum. Aparat gębowy niewidoczny od góry. Kutikula jest granulkowata i wydaje się pomarszczona, gdy kleszcz jest głodny. Plamki oczne umiejscowione są między segmentami biodrowymi III i IV pary odnóży. Brak przylg ( pulvilli ) na końcach odnóży.

Obrzeżek gołębi ( Argas reflexus )

Ciało długości ok. 4mm pokryte granulkami i drobnymi dyskami. Wąska krawędź wokół idiosomy wywinięta do góry, z prążkami na brzegach.

Miejsce występowania

Istnieje ponad 850 gatunków kleszczy. Wszystkie z nich są krwiopijnymi pasożytami kręgowców, główne ssaków i ptaków. lecz czasem również gadów i płazów. Są gatunkami kosmopolitycznymi i występują w wielu różnych środowiskach. Kleszcze to pasożyty, które potrafią przetrwać długie okresy bez pożywienia, co jest bardzo przydatne w razie ograniczonej liczby żywicieli. Różne źródła podają okresy bez pożywienia trwające między 3 a 21 miesiącami dla nimf i dorosłych kleszczy Rhipicephalus spp. i Ixodes spp. Z kolei Argas reflexus może wyrwać bez pożywienia przynajmniej 5 lat.

Kleszcze Ixodidae są zwykle aktywne za dnia i są typowymi kleszczami posiadającymi trzech żywicieli: larwy, nimfy i dorosłe rozwijają się ( często w dużym odstępie czasu ) na trzech różnych żywicielach. Nazywa się je kleszczami żywiciela, ponieważ spędzają znaczną część swojego aktywnego życia na żywiciel. Dorosłe samice zazwyczaj żerują tylko raz.

W przeciwieństwie do nich kleszcze Argasidae zasiedlają środowisko życia swoich żywicieli. Prowadzą nocny tryb życia i zwykle pobierają mniejsze posiłki z wielu żywicieli. Stąd nazywa się je kleszczami środowiska.

R. sanguineis spotykany jest między 35 st szerokości geograficznej południowej a 50 st szerokości północnej. Znajduje się go w spękaniach i szczelinach budynków. Związany jest szczególnie z psami. W Europie jest w stanie przeżyć poza pomieszczeniami wyłącznie latem i najlepiej czuje się w ciepłych i suchych warunkach spotykanych wewnątrz budynków. Może atakować ludzi.

I. hexagonus jest zasadniczo spotykany w norach żywiciela zapewniających stałe warunki względem temperatury i wilgotności. Generalnie nie jest kojarzony z budynkami. Do żywicieli zalicza się jeże, lisy, koty i psy. Czasami atakuje również ludzi.

I. ricinus jest spotykany w Europie około 65 st. szerokości geograficznej północnej. W miastach występuje w parkach i ogrodach, gdzie ogranicza go liczba dostępnych żywicieli. Do wylęgu wymaga wilgotności względnej wyższej niż 80%. Warunki takie może znaleźć w ściółce leśnej lasów liściastych i iglastych o wystarczającej ilości opadów. Do jego żywicieli należą owce, zwierzyna płowa, lisy, jeże i ptaki. Może atakować również ludzi. Małe ssaki i ptaki są żywicielami wyłącznie form niedojrzałych. Kleszcz ten może samodzielnie przemieszać się na odległość nie większą niż 15m, w związku z czym rozprzestrzenia się na żywicielach, zwłaszcza ptakach poszukujących pożywienia na ziemi.

A. reflexus spotykany w Europie do około 55 st szerokości geograficznej północnej, gdzie przetrwanie zależy od wyższych temperatur spotykanych na terenach miejskich. Szczególnie związany jest z gołębiami a co za tym idzie - z poddaszami. Za kryjówką służą mu szczeliny w budynkach i meblach. Gołębie są podstawowymi żywicielami, lecz może atakować również inne gatunki ptaków i ssaki, w tym człowieka. Kleszcz ten może samodzielnie przemieszczać się na odległość 10 m, a ponieważ larwa posila się krwią przez 6 – 11 dni, uważa się, że gatunek ten rozprzestrzenia się głównie jako żerująca larwa.

W Polsce występuje 19 gatunków kleszcze ( źródła podają 19 – 21), w tym 3 gatunki obrzeżków i 16 gatunków kleszczy właściwych. Ok. 11 – 16 gatunków kleszczy jest zawlekanych do Polski na migrujących ptakach i ssakach oraz na zwierzętach przywożonych przez obcokrajowców i egzotycznych gadach. Do takich zawlekanych kleszcze należy gatunek Rhipicephalus sanguineus – kleszcz psi, który pojawia się u nas przywożony prawdopodobnie na psach z rejonu śródziemnomorskiego. Z kolei Dermacentor reticulatus - kleszcz łąkowy - w ostatnich latach bardzo intensywnie rozszerza swój obszar występowania od wschodnich granic Paolski w kierunku centrum ( populacja wschodnia ) oraz na zachodnio – południowych obszarach ( populacja zachodnia). Kleszcz ten może być aktywny w niższych temperaturach niż Ixodes ricinus, później zapada w diapauzę i wcześniej staje się aktywny. Stwierdzono, że jest on przenosicielem wielu patogenów z rodzaju Babesia spp. Riketsji, wirusów gorączki omskiej i kleszczowego zapalenia mózgu oraz Francisella tulerensis.

Znaczenie kleszcza jako szkodnika

Potrzeba żywienia się krwią czyni z kleszczy ważne szkodniki ze względu na dokuczliwość, utratę krwi u żywiciela oraz możliwość przenoszenia chorób.

Ukłucia kleszczy same w sobie nie są groźne. Składniki przeciwzakrzepowe zawarte w ich ślinie mogą jednak prowadzić do krwotoków. Silne infestacje kleszcza A.reflexus mogą powodować śmierć gołębi, w wyniku utraty krwi. W niektórych przypadkach skóra reaguje, tworząc miseczkowatą torbiel zakrywającą kleszcza. Ukłucia są szczególnie groźne, gdy towarzyszy im podrażnienie lub ranki zostaną zakażone. I. ricinus kłuje człowieka, I. Hexagonus czyni to wyjątkowo, zaś A. reflexus woli kłuć gołębie niż ludzi.

Ukłucia kleszczy takich jak I. ricinus mogą powodować paraliż kleszczowy. Powoduje go toksyczna ślina produkująca jaja samic. Postępujący ku górze paraliż nerwów ruchowych może prowadzić do śmierci, gdy zaatakowane zostaną mięśnie odpowiadające za czynność oddechową. Jeśli kleszcze zostaną usunięte na wczesnym etapie, objawy szybko ustępują. Problem ten zaobserwowano w Europie u bydła i owiec. Istnieje też potencjalne zagrożenie dla dzieci zależnie od miejsca ukąszenia.

Kleszcze to pasożyty, które mogą przenosić szereg różnych chorób i legną się przeze wszystkim w skupiskach dzikich zwierząt. Same kleszcze nie są podatne na przenoszone patogeny. Oto przykłady chorób odkleszczowych spotykanych w Europie:

Cykl życiowy kleszcza

Samice kleszczy Ixodidae żerują tylko raz, zwiększając masę ciała nawet 150-krotnie. Następnie w odpowiedniej kryjówce składają partię kulistych, błyszczących jaj o jasnobrązowej barwie, które pokrywają wydzieliną zapobiegającą wysychaniu. Po złożeniu jaj samica ginie. Z jaj wykluwają się larwy wyposażone w 6 odnóży, które przywierają do roślin i oczekują na przechodzącego żywiciela. Cały wyląg może zaczepić się na jednym żywicielu. W pełni odżywiona larwa opada na ziemię i po zrzuceniu oskórka przekształca się nimfę o 8 odnóżach. Niektóre gatunki - kleszcze jedno żywicielowe - spędzają całe życie na jednym żywicielu.

W innych przypadkach proces przywierania do żywiciela powtarza się u nimfy, a następnie u dorosłego osobnika. U kleszczy Ixodidae występuje tylko jedno stadium nimfalne. Proces ten zależy od temperatury i dostępności żywicieli i może trwać nawet kilka lat.

Przy możliwości spożycia trzech obfitych posiłków z krwi i w optylnych warunkach pełen cykl rozwojowy zajmuje około sześciu miesięcy. W efekcie liczba kleszczy, np. gatunku R. sanguineus, może rosnąć bardzo szybko.

W przypadku kleszczy z rodziny Argasidae samice żerują tylko co jakiś czas, powiększając masę ciała trzykrotnie. Składają kuliste, błyszczące jaj o ciemnobrązowej narwie w partiach po 20 – 50 sztuk.

Sześcionogie larwy żerują na żywicielu przez 6 – 11 dni, podczas gdy żerowanie ośmionogich nimf i dorosłych kleszczy trwa jedynie 12 godzin. Nimfy mogą linieć do ośmiu razy. Nimfy niektórych gatunków wydzielają płyn z gruczołów biodrowych. Uważa się, że jest to oddzielone od spożytej krwi osocze, które może być zakażone patagonami. Proces ten, zależy od temperatury i dostępności żywicieli i może trwać od 2 do 4 lat.

Zwalczanie kleszczy

Metoda zwalczania kleszczy zależy od gatunku i jego rozmieszczania. Infestacje kleszczy Ixodidae poza pomieszczeniami można stwierdzić, przeciągając jasną, kosmatą tkaninę po podejrzanej roślinności. Powinny się na niej pojawić ciemne punkciki larw, nimf i dorosłych osobników.

Osoby pracujące na zewnątrz w rejonach podejrzewanych o obecność kleszczy powinny nosić odzież ochronną, którą można dodatkowo potraktować odpowiednimi repelentami.

Należy nosić wysokie byty i długie spodnie wpuszczone w skarpety. Należy się też często kontrolować w poszukiwaniu przyczepionych kleszczy. W przypadku stwierdzenia kleszczy przyczepionych do skóry należy je usuwać ostrożnie, uważając, by nie pozostawić w skórze głowy kleszcza. Chcąc usunąć kleszcza, należy go chwycić miękką pęsetą i pociągnąć lekko do góry, wykręcając lekko w lewo. Pomocne mogą być również specjalne przyrządy do usuwania kleszczy dostępne w aptekach. Miejsce po wkłuciu należy zdezynfekować, ręce umyć. Szerokie rozprzestrzenienie kleszczy w środowisku zewnętrznym oznacza, że zwalczanie zwykle ogranicza się do parków i innych terenów rekreacyjnych. Dostępność miejsc,m w których kleszcze oczekują na żywiciela, można ograniczyć, wycinając roślinność i usuwając zanieczyszczenia i wszelkie odpadki. Opanowaną roślinność można potraktować stosownym insektycydem o działaniu roztoczobójczym i rezydualnym. Należy zadbać o dokładną penetrację i pokrycie roślinności stosowanym środkiem.

Kleszcze Ixodidae można zwalczać, aplikując środki roztoczobójcze na żywicieli, podczas gdy kleszcze Argasidae zwalcza się zazwyczaj, aplikując takie środki w ich środowisku występowania, tj. w kryjówkach kleszczy. Insektycydy można stosować wewnątrz pomieszczeń na zawleczone kleszcze.

Nasza propozycja środków zwalczających kleszcze 

Biochron NATURALNY na Komary i Kleszcze Spray 1,2L