Rząd: Dicyuoptera

Rodzina: Blattidae

Opis

Charakterystyka:

Owady te posiadają zasadniczo dwie pary skrzydeł, choć mogą być one zredukowane, a nawet nieobecne; przednie skrzydła mocno użyłkowane i zwykle stwardniałe, zachodzą na siebie od połowy linii grzbietowej; błoniaste skrzydła tylne są złożone pod skrzydłami przednimi; czułki są długie, nitkowate i wieloczłonowe, owady wszystkożerne aparat gębowy przystosowany do gryzienia; stopy 5-członowe ; przeobrażenie niezupełne ze stadiami jaja i nimfy.

Charakterystyka gatunkowa

Karaczan wschodni ( Blatta orientalis )

Dorosły osobnik osiąga długość 20 – 24mm; ubarwienie ciemnobrązowe, niemal czarne; skrzydła samców zakrywają dwie trzecie odwłoka, skrzydła samic szczątkowe; mogą wspinać się po szorstkich, lecz nie gładkich, pionowych powierzchniach

Karaczan prusak ( Blattella germanica )

Dorosłe osobniki osiągają długość 10–15 mm; ubarwienie żółtobrązowe z dwoma wzdłużnymi ciemnymi znamionami na przedpleczu; skrzydła dobrze rozwinięte u obu płci; łatwo wspinają się po pionowych szorstkich i gładkich powierzchniach.

Przybyszka amerykańska ( Periplaneta americana )

Dorosłe osobniki osiągają długość 28 – 44mm; ubarwienie czerwonobrązowe z żółtymi brzegami wokół przedplecza; brak żółtymi wokół pasków brzegowych na skrzydłach przednich; długość ostatniego segmentu cerci ( przysadek odwłokowych ) dwa razy większa niż jego szerokość.

Karaczan australijski ( Periplaneta autralasiae )

Długość dorosłego osobnika wynosi 30 – 35mm; ubarwianie jasnobrązowe z kolistym pasem w kolorze żółtym/kości słoniowej otaczającym duże, wyraźne, dwupłatowe, czarne znamię na przedpleczu; żółty brzegowy pas u nasady skrzydeł przednich

Nimfy:

Nimfy wszystkich gatunków bardzo przypominają osobniki dorosłe, lecz są mniejsze. Bezpośrednio po wykluciu lub linieniu są białe, lecz ich kutykula szybko ciemnieje i przypiera normalną barwę.

Miejsce występowania

Karaczany są powierzchnie spotykane w miejscach przetwórstwa i obróbki żywności, jak również w budynkach publicznych i mieszkalnych, np. wielomieszkaniowych blokach. Prowadzą stadny i nocny tryb życia, za dnia chowając się w spękaniach i szczelinach w pobliżu zlewozmywaków, odpływów, kuchenek, na tylnych ścianach szafek i w przedziałach silnikowych lodówek. Szczególnie lubią budynki z kanałami instalacyjnymi i skomplikowanym systemem rur. Infestacje mogą być zwleczone, gdy kokony lub dorosłe osobniki trafią do budynku z przewożonym praniem, dostawami, w skrzyniach i opakowaniach, lub gdy przenikną do niego takimi drogami, jak odpływy lub zsypy. Karaczan wschodni i Karaczan prusak są najczęściej spotykanymi gatunkami w całej Europie. Czasami występują razem, lecz prusak generalnie woli cieplejsze i wilgotniejsze środowiska, podczas gdy karaczan wschodni często spotyka się w chłodniejszych i mniej wilgotnych miejscach, takich jak piwnice i kanały. Przybyszka amerykańska i Karaczan australijski są gatunkami tropikalnymi i subtropikalnymi, lecz spotyka się je w portach i bazach przeładunkowych w klimacie umiarkowanym.

Znaczenie jako szkodnika

Karaczany są potencjalnymi nosicielami chorób, takich jak czerwonka, grypa żołądkowa, dur brzuszny i polio. Są wszystkożerne, a ich dieta obejmuje fermentujące produkty, brudne bandaże, włosy, wyprawioną skórę, pergamin, tapety, kał i żywność przeznaczoną dla ludzi. Ta ostatnia może zostać skażona poprzez przeniesienie czynników chorobotwórczych na ciele owada lub w jego odchodach. Fala zatruć pokarmowych w pewnym brukselskim szpitalu ustąpiła natychmiast po zwalczeniu infestacji B. germanica.
Karaczany i ich odchody mogą powodować reakcje alergiczne, zwłaszcza u osób wrażliwych, np. astmatyków. Do ekspozycji może dojść drogą pokarmową lub oddechową wraz z drobinami materiału pochodzącego od karaczanów obecnymi w unoszącym się w powietrzu kurzu. Dodatkowo żywność może zostać skażona charakterystycznym dla karaczanów odorem, którego źródłem są ich odchody, wydzieliny gruczołów ślinowych/ odwłokowych lub martwe owady.

Cykl życiowy

Karaczan wschodni

Samica produkuje 5 kokonów (ootek) z jajami w miesięcznych odstępach. Grubościenny i odporny kokon o długości 12mm mieści 16 jaj. Jest przytwierdzany do podłoża lub pozostawiony w pobliżu jedzenia. Może być potem pokryty drobinami kurzu i brudu. Nimfy wylęgają się po 6 – 12 tygodniach i przechodzą 7 – 10 linień zanim osiągną dojrzałość. Cały ten proces zajmuje od 10 miesięcy do 2 lat, zależnie od temperatury i dostępności pożywienia., Z każdym kolejnym linieniem skrzydła, czułki i cerci są coraz bardziej rozwinięte przez co nimfa stopniowo upodabnia się do dorosłego osobnika. W temperaturze 25 stopni C dorosłe karaczany żyją około 4,5 miesiąca. Powolny proces rozmnażania nie sprzyja rozwojowi jego populacji, jeśli zachowane są odpowiednie standardy higieny.

Karaczan prusak

Samica tego gatunku produkuje 4–8 kokonów (ootek) z jajami w około miesięcznych odstępach. Odporny kokon o grubych ściankach i długości 6 mm mieści do 30 jaj, lecz inaczej niż w przypadku B. orientalis samica nosi ze sobą kokon niemal do momentu wyklucia jaj, co następuje po 2,5–4 tygodniach. Stara się następnie ukryć kokon w pobliżu źródła pożywienia. Tam wylęgają się nimfy, które osiągają dojrzałość po 5–7 linieniach. W temperaturze 25 stopni C dojrzałość osiągana jest po 3,5 miesiąca, lecz okres ten może się istotnie zmieniać pod wpływem temperatury. Dorosłe osobniki żyją około 8,5 miesiąca przy 25 stopni C. Prusak osiągnął szczególny sukces dzięki:

Dużej liczbie jaj w każdym kokonie.
Zwyczajowi ochrony kokonu z jajami przez samice, która nosi go niemal do momentu wylęgu
Krótkiemu cyklowi rozejmowemu od jaja do osiągnięcia dojrzałości płciowej
Niewielkim rozmiarom, dzięki którym łatwo mu się ukryć

Zwalczanie

Skutecznie zwalczanie karaczanów jest złożoną kwestią i jego sukces zależy w dużym stopniu od dopasowania metod do konkretnego gatunku.

Ocena infestacji

Należy przeprowadzić ocenę infestacji, by ustalić jej wielkość oraz gatunek karaczana, z którym mamy do czynienia. Będziemy do tego potrzebować planów zaatakowanej powierzchni. Należy ją poddać gruntownej inspekcji, w razie potrzeby wraz z sąsiadującymi pomieszczeniami, niedostępnymi normalnie miejscami, kanałami odpływowymi itp. Warto robić to w porze nocnej, gdyż wówczas owady są najbardziej aktywne.

Inspekcja może polegać na instalowaniu pułapek do monitorowania owadów, poszukiwaniu odchodów, porzuconych pancerzyków i kokonów, itp. Aerozol pyretroidowy zastosowany do i wokół potencjalnych kryjówek spowoduje wypłoszenie z nich karaczanów.

Metody zwalczania

Higiena/postępowanie

Utrzymanie wysokiego standardu higieny ma zasadnicze znaczenie w zwalczaniu karaczanów i powinno obejmować następujące elementy:

Odcięcie dostępu do żywności i wody. Zwiększy to aktywność karaczanów i skieruje ich ruch w stronę miejsc, gdzie mogą napotkać środki owadobójcze
Odcięcie dostępu do kryjówek u budynkach lub urządzeniach, które w przeciwnym razie będą stanowić miejsca schronienia, punkty dostępu i korytarze komunikacyjne oraz miejsca rozrodu dla karaczanów
zapewnienie łatwego sprzątania. Budynki i ich wyposażenie techniczne powinny być projektowane w taki sposób, by jak najmniej odkładało się w nich kurzu i brudu, a sprzątanie było łatwe
Kontrola wprowadzaych do budynku materiałów, w tym opakowań i bielizny z pralni
Sterowanie środowiskiem wewnętrznym, np. za pomocą wentylacji, która przyspiesza odwodnienie owadów i zakłóca działanie chemoreceptorów zlokalizowanych na czułkach

Zwalczanie insektycydami

Opryskiwanie powierzchni

Skuteczność takiego działania zależy od doboru odpowiedniego środka i dokładności jego aplikacji

Często owady i kokony z jajami są dobrze ukryte, dlatego środek owadobójczy powinien być stosowany przy tych kryjówkach i wokół nich. Preparat powinien utrzymywać swoje działanie przez cały cykl rozwojowy danego gatunku. By skutecznie pozbyć się infestacji insektycydy powinny działać nie krócej niż do momentu wylegnięcia się jaj ze wszystkich kokonów. Należy jednocześnie pamiętać, że stały napływ owadów z zewnątrz może wymagać powtarzania zabiegów.

Oprysk przestrzenny lub zamgławianie

Aplikacja takie należy regularnie powtarzać, np. co tydzień, aż do opanowania infestacji. Po tym czasie wymagane są rzadsze aplikacje, które powinny utrzymywać populację owadów na akceptowalnym poziomie. Początkowo obserwowane będzie masowe zamieranie dorosłych osobników, nimf, potem tylko sporadycznie będziemy natrafiać na młode nimfy. Technika ta jest szczególnie użyteczne, gdy chcemy użyć środków pyretroidowych do wypłoszenia karaczanów z kryjówek w kierunku powierzchni potraktowanej preparatem owadobójczym

Trutki owadobójcze

Trutki dają możliwość kontrolowanej aplikacji insektycydów w atrakcyjnych dla karaczanów miejscach żerowania. Gdy umieścimy je w zainfestowanych miejscach, karaczany będą he wyjadać przyjmując śmiertelne dla nich dawki środka owadobójczego. Trutki nadają się do ciągłej ochrony przed karaczanami przez dłuższy czas.

Stosowanie trutek jest najskuteczniejszą metodą likwidacji populacji karaczanów.

poradnik pochodzi z "Atlas szkodników w higienie sanitarnej" przygotowany przez firmę BAYER